Geen Nederlandse stad met meer hoogbouw dan Rotterdam: 48 torens, en er komen er nog veel meer bij. Hoe bouw je die zo dat ze goed zijn voor de bewoners én voor de rest van de stad?
![](https://www.stichtinghoogbouw.nl/wp-content/uploads/2024/07/Rotterdam-1024x1007.jpg)
Geen Nederlandse stad met meer hoogbouw dan Rotterdam: 48 torens, en er komen er nog veel meer bij. Hoe bouw je die zo dat ze goed zijn voor de bewoners én voor de rest van de stad?
Arnhem wil de hoogte in, maar hoe voorkom je ellende als in de Bijlmer? ‘Wie hoog wil bouwen, moet eerst naar beneden kijken’
Arnhem zet in de nieuwe wijk Rijnpark fors in op hoogbouw. Een recept voor ellende à la Bijlmermeer? Of zijn al die woontorens juist het Ei van Columbus?
de Gelderlander Harry van der Ploeg, Achmed Majid 01-04-24
De skyline van Arnhem krijgt tussen 2030 en 2040 een totaal ander aanzicht als het aan de gemeente ligt. In Rijnpark, ten oosten van de binnenstad, moeten bijna twintig woontorens verrijzen, sommigen tot wel 120 meter hoog. Velen vrezen voor anonieme woonblokken waar de wind doorheen giert. In de Randstad zien ze het positiever.
,,Niemand in Rotterdam is zo tevreden over zijn woonplek als hoogbouwbewoners”, zegt Erik Faber, partner bij onderzoeksbureau Fakton en voorzitter van Stichting Hoogbouw.
Hoogbouwbewoners waarderen hun woning met het rapportcijfer 8,1, blijkt uit een vorig jaar door de gemeente Rotterdam gehouden onderzoek onder 706 respondenten. Wat moet je doen om straks ook in Arnhem zulke goede resultaten te halen? Stedenbouwkundige Erik Wiersema, stadsbouwmeester van Amstelveen, formuleert de belangrijkste tip: ,,Wie hoog wil bouwen, moet éérst naar beneden kijken, tot op straatniveau.”
Wonen op begane grond
Een levendige, gezellige begane grond is een cruciale voorwaarde voor geslaagde hoogbouw, stelt hij. Wat je vaak ziet en wat niet zo slim is: winkeltjes, bedrijfjes of kantoortjes beneden. Die na verloop van tijd leeg komen te staan. Werkt niet. Wiersema: ,,Zorg er dus voor dat op de begane grond van de hoogbouw gewoond wordt. Dan is er altijd levendigheid. Zorg ook dat het er prachtig uit ziet, dat mensen naar binnen en naar buiten kunnen kijken, dat je ze tv ziet kijken. Zorg voor compacte pleinen. Dat zorgt voor een levendig straatleven. Maak die pleinen rondom hoogbouw niet te groot. Een goede stad voelt aan als een dorp.”
Architect en stedenbouwkundige Erik Wiersema is geen onbekende in Arnhem. Hij ontwierp het nieuwe Prisma, een school voor voortgezet onderwijs voor leerlingen met een beperking aan de rand van Het Dorp. Sinds april vorig jaar is hij stadsbouwmeester van Amstelveen, waar een ambitieus toekomstvisioen over betaalbare hoogbouw al vele tongen los heeft gemaakt. Groot is daar de vrees voor anonieme sociaal onveilige woonblokken à la de Bijlmer. Net als in Arnhem.
Zo zou de nieuwe Arnhemse woonwijk Rijnpark er straks vanuit de lucht uit kunnen gaan zien. Opvallend: de hoogbouw aan de rivier. © BURA
Gezinnen en hoogbouw?
Wiersema begrijpt de vrees wel. Het is de angst dat de menselijke maat het onderspit gaat delven onder druk van de grote vraag naar nieuwe woonruimte. ,,Plannen als in Rijnpark zie je nu overal in Nederland ontstaan. In Amsterdam zijn er de nieuwe wijken van het Amstelkwartier en het Zeeburger Eiland die nu snel vorm krijgen. Naar mijn idee gaat dat heel goed.” Het zijn kwalitatief hoogstaande projecten, benadrukt hij.
Arnhem wil in totaal zevenduizend woningen kwijt op Rijnpark. Het stadsbestuur rekent op 17.500 bewoners, waaronder veel gezinnen. Gezinnen en hoogbouw, dat zou niet samengaan, werd vaak gedacht ,,Dit dogma is langzaam aan het slijten. Je ziet dat er steeds meer verstedelijkte gebieden ontstaan waar kinderopvang en scholen op korte afstand zitten”, zegt Erik Faber van de Stichting Hoogbouw. Ook cruciaal: ,,Je hebt appartementen nodig die minimaal 75 vierkante meter zijn en zeker drie kamers hebben.”
Plus: vertier én speelruimte voor de kinderen van al die flats. Faber wijst voor inspiratie op Denemarken. Daar heeft men veel ervaring met mobiliteitshubs, die ook in Rijnpark zijn voorzien. Hier zijn deelauto’s te vinden en kunnen fietsen worden geleend. Auto’s worden aan de rand van de wijk geparkeerd. ,,In Denemarken hangen ze klimwanden langs de muren van zulke hubs en maken ze er speeltuinen op. Zo kun je van lelijke dingen in een stad toch iets moois maken.”
Impressie van de nieuwe Arnhemse woonwijk Rijnpark aan de Nieuwe Haven in het oosten van de stad. © BURA
‘Hoogbouw bij rivier: mooie combi’
De ligging voor de toekomstige woontorens in Arnhem is goed gevonden, volgens Faber. ,,Hoogbouw bij de Rijn bouwen, dat vind ik een mooie combinatie. Zo’n rivier geeft licht, ruimte en lucht. Dat past wel bij stedelijke gebieden.”
Dat geldt ook voor verdichting (compacter bouwen), stelt stedenbouwkundige Wiersema, ook al roept dat direct weerstand op. ,,Verdichting past bij wat we nu willen in Nederland, qua woonopgave. We hebben in Nederland besloten dat we de woningnood zo gaan aanpakken dat we het landschap zoveel mogelijk open laten. Dan is de hoogte in bouwen onvermijdelijk.”
Maar: hóe hoog dan? Zelf vindt Wiersema de Arnhemse wens om tot 120 meter te bouwen fors. ,,Dat kan wel een tandje lager. Een combinatie van middelhoogbouw met enkele torens die er bovenuit steken, moeten zo worden ontworpen dat windhinder beheersbaar blijft.”
‘Pas op voor dooie boel’
Hoe de indeling van de bijna twintig nieuwe Arnhemse woontorens eruit komt te zien, is nog niet bekend. Wel blijkt uit de gebiedsvisie van Rijnpark dat er behalve woningen ook veel kantoren en bedrijven zijn ingepland. ,,Daar maak ik me zorgen over”, reageert Wiersema. ,,Te veel bedrijvigheid aan de straat betekent dat het na vijf uur ’s avonds ophoudt en dat het een dooie boel wordt. Ook is altijd het gevaar voor leegstand, de economie is immers grillig. En dan wordt een nieuwe stad groezelig.”
Een supermarkt, fitness en zorg dicht bij huis, dát vindt hij prima. ,,Maar hou het daar bij zou ik zeggen.” Toegegeven, er zijn voorbeelden zat waar ambitieuze hoogbouw uiteindelijk leidde tot slechte wijken vol sociale onveiligheid. Zoals de Bijlmer in Amsterdam. ,,Dat ging onder meer mis vanwege te veel groen in de openbare ruimte dat ook nog eens mager onderhouden werd”, zegt Wiersema. ,,Gelukkig weten ze in Arnhem heel goed hoe je dit moet aanpakken. Jullie hebben het befaamde vingerpatroon, met groen dat tot diep in de bebouwing doorloopt. Daarmee heeft Arnhem een hele hoge kwaliteit van stedenbouw te pakken. Terecht is dat Arnhems trots. Hou dat vast.”
The highly anticipated CTBUH Year in Review has been released! It reveals that a record-setting 175 buildings 200 meters and higher were completed in 2023— Read the report! https://skyscrapercenter.com/year-in-review/2023
2023 was a record-breaking year for tall building completions, with 176 buildings of 200 meters or greater in height completing.
This is up 14.3 percent from 2022, which had 154 such completions. Globally, the world has amassed a total of 2,266 two-hundred-meter-plus buildings and 232 supertall (300 meters and taller) buildings through 2023. For perspective, the first 100 of these supertall buildings were completed by 2015, and the other 132 were built in the seven years since. Additionally, the first 1,000 buildings of 200 meters and greater in height were completed by 2015, a figure that has now more than doubled.
Hoge torens vol kantoren en appartementen; rijzige wolkenkrabbers die een iconische skyline aftekenen langs het hemelgewelf: Rotterdam is dé hoogbouwstad van Nederland. Toch staat die hoogbouw de laatste tijd ter discussie, onder meer door stijgende bouwkosten en een groeiende kloof tussen arm en rijk. Ook tijdens het Hoogbouwdebat rees de vraag: hoe haalbaar is hoogbouw nog?
Evert Kolpa over gezinnen en hoogbouw
Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is architect Evert Kolpa, mede-oprichter van Van Bergen Kolpa Architecten.
Evert vertelt over zijn jeugd in het Westland, waar zijn fascinatie voor voedselproductie is ontstaan. Hij beschrijft de start van zijn bureau en hun focus op wonen en voedsel – twee primaire levensbehoeften.
Evert beschrijft zijn visie op de ontwikkeling van de stad Rotterdam en het belang van het behoud van gezinnen in de stad. De door Van Bergen Kolpa ontworpen toren de Maasbode, die in aanbouw is in het gebied Cool in Rotterdam, is een voorbeeld van het combineren van gezinswoningen met hoogbouw. Evert legt uit hoe de typologie van deze toren in elkaar zit. Ook gaat hij in op de vraag hoe de ontwikkelaar van de toren aankijkt tegen de efficiëntie van deze innovatieve typologie.
Tenslotte gaan we in op de kans voor voedselproductie in hoogbouw. Van Bergen Kolpa maakt onderdeel uit van een onderzoek consortium dat de kansen voor gestapelde voedselproductie onderzoekt.
Luisteren dus!
Idee & Presentatie Daan Roggeveen
Productie & Techniek Lieven Heeremans en Geert Vlieger
Muziek Job Roggeveen
Reacties hoogbouw@more-architecture.com
Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.
In de conceptversie van het nieuwe Amsterdamse Hoogbouwbeleid staan geen grote koerswijzigingen. Wethouder Van Dantzig spreekt zelf van een ‘aanscherping’ van bestaand beleid. Dat is de hoogbouwvisie uit 2011, onderdeel van de Omgevingsvisie. De gemeente wilde duidelijker aangeven waar hoogbouw wel en waar juist niet mag, met concrete hoogtematen. En passant wordt ook geschrapt in bestuurlijke drukte: de toetsing van projecten door de hoogbouwcommissie en de nu verplichte hoogbouw-effectrapportage (HER) vervalt. Niet meer nodig, aldus de wethouder omdat de regels concreter worden.
Nieuw in het hoogbouwbeleid t.o.v de hoogbouwvisie uit 2011
Concretere regels voor hoogbouw in relatie tot de scheggen en het IJ waarbij het doel is om de weidsheid van het landschap te behouden.
Uitgebreidere beschrijving van de stedenbouwkundige systematiek van gebieden, waaronder de AUP-gebieden (Algemeen Uitbreidingsplan uit 1934) en de wijze waarop hoogbouw daar wel/niet ingepast kan worden.
Een duidelijkere indeling in vier regimes met in ieder regime duidelijke regels zoals maximale bouwhoogten.
Aanscherping regels in het UNESCO-werelderfgoed. Geen hoogbouw daar.
Alle gebieden waar al gebiedsontwikkeling plaats vindt, zijn nu opgenomen in het beleid. Bv Hamerkwartier, Zeeburgereiland, Amstel III en Haven-Stad.
Geen toetsing meer door hoogbouwcommissie en geen verplichte HER. “De regels in het beleid zijn veel concreter en handzamer, zodat toetsing door een externe toetscommissie niet meer nodig is. Dit schept meer duidelijkheid vooraf en vergemakkelijkt de planvorming.”
Vuistregels op niveau van het gebouw om echt goede gebouwen te maken die lang mee gaan.
De plannen liggen van 5 juni t/m 17 juli 2023 ter inspraak.
Utrecht krijgt er een iconisch gebouw bij. Op het Jaarbeursplein komt een bruisend, markant en gezond kantoorgebouw van 105 meter met daarin o.a. een nachtclub op de eerste verdieping, culturele voorzieningen, werk- en sportplekken én een restaurant en publiek toegankelijke ‘kroon’ in de top van het gebouw. Het gebouw wordt grotendeels publiek toegankelijk. Woensdag is het winnende ontwerp, Oopen, gepresenteerd aan de stad. Het ontwerp komt van de Londense architect Heatherwick Studio in samenwerking met Barcode Architects. Initiatiefnemer is duurzame projectontwikkelaar Edge.
Hoogbouw zit in het DNA van Rotterdam. Al in 1898 maakte de stad furore met het Witte Huis, dat met zijn 43 meter gold als het hoogste kantoorgebouw van Europa. Inmiddels zijn we 125 jaar verder en is het hoogste punt van de Rotterdamse skyline door nieuwe inzichten en technieken meer dan 200 meter. Stad zonder hoogtevrees neemt de maat van de afgelopen decennia hoogbouw, en beschrijft de belangrijkste lessen en leerpunten.
Stedenbouwkundige Emiel Arends neemt de lezer mee de lucht in. Alle toonaangevende, iconische en vernieuwende Rotterdamse hoogbouwprojecten uit vier tijdsperioden komen in vogelvlucht aan bod. Maar we kijken juist ook naar beneden, naar de straat. Wat is de positieve bijdrage van hoogbouw aan thema’s als de wooncrisis, duurzaamheid en woon- en leefplezier? Hoe kan hoogbouw ook een oplossing zijn voor de uitdagingen van onze tijd? Stad zonder hoogtevrees biedt een compleet overzicht van Rotterdamse hoogbouwgeschiedenis, zonder de menselijke maat uit het oog te verliezen.
Na 4,5 jaar bouwen is de Cooltoren opgeleverd. Op de plek waar de relieken van de Rotterdamse wederopbouw het straatbeeld bepalen, is de stad een nieuwe hoogwaardige toren rijker. De toren is een ode aan de verschillende hoogtes in haar omgeving, op grote en kleine schaal. De ‘Rotterdamse laag’ tot 30 meter en de veel toegepaste bouwhoogte van circa 70 meter zijn hierbij sterk bepalend. De 150 meter hoge toren omvat 282 appartementen, een bovengrondse parkeergarage voor auto en fiets -met muurschildering van Luuk Bode- en een ruime gezamenlijke groene daktuin van 1.770m2.
V8 Architects werd in 2016 gevraagd een 150 meter hoge woontoren met een opvallend en functioneel relevant silhouet te ontwerpen vóórdat de aanscherping van bouwwetgeving in 2017 de ontwikkelpotentie van deze locatie verder zou vertragen.
Een intensieve samenwerking met opdrachtgever De Vijf Heren leidde tot een juiste balans tussen constructie, vorm en woongenot waarbij elke centimeter telt aan de kostenkant maar ook aan de opbrengstenkant. Het resultaat is een functioneel en technische puzzel op het scherpst van de snede. Ontwerpend is er gekozen voor een toren die past in het fijne stadsweefsel op de grond en op elke hoogte betekenis heeft: De verbinding tussen stad en de lucht verloopt door de stapeling van de 50 woonlagen van luchtig op straat naar zwaar in het midden en eindigt weer luchtig in de wolken.
Dit wordt bereikt door het gradueel dikker worden van de balkons, de toepassing van panoramische bandramen en de zogenaamde ‘weefgevel’ welke verwijst naar de wederopbouwgeschiedenis van Rotterdam. Het bijzondere middendeel vormt het zwaartepunt van de toren en noemen we de middenkroon. Dit element bepaalt het silhouet en biedt als equivalent van de penthouses vier verdiepingen met vier fantastische hoekappartementen met elk een balkon van 72m2. De bewoners hebben inmiddels de sleutels ontvangen, De verwachting is dat de Cooltoren later dit jaar geheel bewoond is.
De Karel Doorman is winnaar in de categorie 10 Year Award 2022 CTBUH.
Voor meer informatie zie https://skyscrapercenter.com/building/id/5562
Op het bestaande Ter Meulen pand uit 1948 in Rotterdam is een glazen woongebouw verrezen tot 70 meter hoog, waarin zich 114 appartementen bevinden. Het betreft een bijzonder project omdat de nieuwbouw letterlijk op de kolommen en fundering van het bestaande gebouw is gezet. Slechts twee betonnen liftschachten die tevens de stabiliteit verzorgen zijn toegevoegd. De bouwmethodiek is voor Nederland onconventioneel, omdat de hoofdconstructie van staal is en het gebruik van zware steenachtige materialen is vermeden. Het bestaande gebouw is zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht.
Het bestaande winkelcomplex is opgetopt met zestien lagen woningbouw. Dit is mogelijk gemaakt door een combinatie van een extreem lichte stalen optopconstructie en door extra draagvermogen vrij te maken in de betonnen constructie van het bestaande gebouw. Eén milieueffect van optoppen ligt voor de hand: het oorspronkelijke gebouw wordt behoed voor sloop en daarmee wordt afval voorkomen. Andere effecten reiken verder dan het hergebruik van bestaande bebouwing. Zo is optoppen een vorm van intensief ruimtegebruik, het gebruikt het dak als ‘tweede maaiveld’.
Oplevering 2012
Architect Ibelings van Tilburg architecten
Constructeur Royal Haskoning DHV