You’re looking at a map of all of the shadows produced by thousands of buildings in New York City over the course of one day. This inverted view tells the story of the city’s skyline at the ground level.
Hoogbouw is hot
Hoogbouw is hot. Na ‘Manhattan aan de Maas’ Rotterdam omarmen Nederlandse gemeenten hoogbouw steeds meer. De ene toren is nog hoger dan de ander. The sky lijkt the limit, maar hoe zorgen we dat deze Nederlandse wolkenkrabbers ook echt bijdragen aan de leefbaarheid van de stad?
Hoogbouw biedt in een immer verdichtende stad een antwoord op toenemende vraag naar woonruimte. Op een relatief klein oppervlak kun je met hoogbouw veel vierkante meters realiseren. De potentie van hoogbouw lijkt dan ook steeds meer door te dringen tot ons voorheen vooral laagbouwend lage landje. Rotterdam ging al eerder de hoogte in, andere steden volgen nu. Zo stemde het Haagse college van B&W in met vijf torens van 140 meter hoogte, te bouwen bij station Hollands Spoor. Verder komen naast Den Haag Centraal twee hoge woontorens. In Amsterdam, dat zich lange tijd verweerde tegen hoogbouw, verrijzen op het Zeeburgereiland nu woontorens van elk 125 meter hoog. Ook Rottterdam blijft niet stilstaan. De Zamlhaventoren, waarvan de bouw deze maand is gestart , moet met 215 meter de hoogste torenflat van Nederland worden. De flat zal onder meer 257 appartementen rijk zijn.
Volgens Erik Faber, bestuurslid Stichting Hoogbouw en partner bij Fakton Development, is er op dit moment binnen de G5 (de traditionele G4 en Eindhoven) een harde en zachte plancapaciteit van circa 80 torens van boven de 70 meter hoogte – de minimale hoogte om in Nederland van hoogbouw te mogen spreken. Faber: ‘Dat is een spectaculaire toename, met gevolgen voor onder andere ruimtelijke ordening, betaalbaarheid, mobiliteit en duurzaamheid van de stad.’
Symposium hoogbouw en afval
Op woensdag 7 november 2018 heeft Stichting Hoogbouw in samenwerking met ZeroWaste Foundation een symposium over het thema hoogbouw en afval georganiseerd in de Bijlmerbajes in Amsterdam. In het Bajes Kwartier, een project van AM, vormen duurzaamheid en slimme oplossingen voor afval een belangrijk aandachtspunt. Het symposium startte met een rondleiding door dit fascinerende gebouw.
Achtergrond
Door de voortgaande trek naar de Randstad zal het aantal hoogbouwprojecten in de grote steden de komende jaren aanzienlijk toenemen. Dit geldt zowel voor hoge woongebouwen als kantoren. Een belangrijke opgave daarbij vormt het vinden van oplossingen voor huishoudelijk- en bedrijfsafval. Achtergrond vormt de toenemende aandacht voor circulaire oplossingen en het overheidsbeleid om restafval (verbrandingsafval) terug te dringen. Volgens de EU dient in 2025 75pct van het afval gerecycled te worden. Daarnaast hebben ook de grote steden eigen beleidsdoelstellingen. Zo zet de Gemeente Amsterdam in op een bronscheidingspercentage van 65% van het huishoudelijk afval in 2020 (momenteel 27%). Voor de andere grote steden gelden soortgelijke doelstellingen en zelfde resultaten. Realiseren van deze doelstellingen rond huishoudelijk afval is een enorme opgave: veel gestapelde bouw en kleine woningen zonder voldoende buitenruimte. In dit verband vormt de ontwikkeling van nieuwe, stedelijke hoogbouw-woongebieden in hoge dichtheden een bijzondere uitdaging. Bestaande oplossingen in de vorm van (ondergrondse) afvalcontainers voor gescheiden stromen dan wel kliko’s op straat, werken niet in dit soort gebieden. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van de openbare ruimte, een belangrijke succesvoorwaarde voor woongebieden met veel hoogbouw. Oplossingen zullen derhalve gevonden moeten worden in een mix van maatregelen: technische maatregelen binnen een gebouw of blok (o.a. buizensysteem, perscontainers, depots), toepassing van praktische apparatuur in de keuken, logistieke maatregelen door het aantal vervoersbewegingen van inzamelaars in de omgeving terug te dringen en goede communicatie richting bewoners en gebruikers om hun afval aan de bron te scheiden.
Programma
Bij het symposium lag de focus op innovatieve oplossingen voor afvalscheiding, inzameling en hergebruik in hoge woongebouwen en hoogbouwwijken.
Welkomstwoord door Klaas de Boer, voorzitter Stichting Hoogbouw
Toelichting Bijlmerbajes door Ronald Huikeshoven, AM, gevolgd door rondleiding
Toelichting op programma door moderator Jan Rutten, ZeroWaste Foundation
Anatomische les door Richard van Batenburg en Cor Gerritsen, ZeroWaste Foundation
Beleid en aanpak afval en hoogbouw in Utrecht door Aagje Loef, Gemeente Utrecht
Ondergronds afval transport op Sluisbuurt door Peter de Boer, Gemeente Amsterdam
Comfort door slimme techniek door Frits Steenhuisen, ZeroWaste Foundation/Crem
Afval, hoogbouw en gebiedsontwikkeling door Reinier van der Vusse, Rebel Group
Borrel in A Beautiful Mess
Skyscrapers in Europe 2018
This list of tallest buildings in Europe ranks skyscrapers in by height. For decades, only a few major cities, such as Frankfurt, London, Paris, Istanbul, Warsaw and Moscow, contained skyscrapers. In recent years, however, construction has spread to many other cities on the continent, including Barcelona, Brussels, Lisbon, Lyon, Madrid, Manchester, Milan, Naples, Rotterdam, Valencia, Vienna and others. As of 2017, several European cities have more than 10 skyscrapers above 100 metres (330 ft): Moscow, Istanbul (over 100 each), London (74), Paris (72), Frankfurt (32), Benidorm (26), Warsaw (24), Kiev (23), Rotterdam (20), Milan (18), Brussels (16), Madrid (16), Barcelona (14), Berlin (13), and Naples (10). The Lakhta Center of Saint Petersburg, Russia, is the tallest completed building in Europe, standing at 462.5 metres (1,517 ft).
Fenixloodsen Rotterdam
De Fenixloodsen aan de Veerlaan in Rotterdam hebben een lange en bijzondere historie als de restanten van de loods San Francisco van de Holland Amerika Lijn. Omstreeks 1900 waren dit de grootste haven-opslagloodsen ter wereld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de loodsen gebombardeerd, maar een groot deel van de constructie overleefde de aanslag. Een brand in 1947 verwoestte het middendeel van de loodsen, maar de Fenix rees opnieuw uit haar as. Fenixloods I en Fenixloods II worden tegenwoordig gescheiden door het Fenixplein met de Rijnhavenbrug, en beginnen wederom aan een nieuw leven. Lees verder >>>
Stichting Hoogbouw heeft op 23 oktober jl. een projectbezoek aan de Fenixloodsen georganiseerd.
In FC Walhalla heette Klaas de Boer, voorzitter bestuur Stichting Hoogbouw, de aanwezigen welkom. Robert Platje, Mei architects and planners, hield een presentatie over de ontwikkeling van de Fenixloodsen en Edvard van Luijn, SAREF en lid bestuur Stichting Hoogbouw, hield de presentatie ‘Meaningful investing‘. Vervolgens kreeg het gezelschap een rondleiding door de Fenixloodsen door René Koning, Heijmans Vastgoed, en Robert Platje. Het bezoek werd afgesloten in FC Walhalla.
Hoogbouwplannen binnen de G5
Maakt hoogbouw Nederlandse steden veerkrachtiger?
Op EXPO Real München 2018 heeft op initiatief van de Stichting Hoogbouw een debat plaatsgevonden over de impact van de toenemende hoogbouwplannen binnen de G5. Tijdens de meest recente crisisjaren waren hoogbouwontwikkelingen niet of nauwelijks zichtbaar in onze steden. Niemand durfde in deze kapitaalintensieve vorm van projectontwikkeling te investeren. Te veel risico’s. Op dit moment bestaat binnen de G5 een harde en zachte plancapaciteit van circa 80 torens boven de 70 meter hoogte – de minimale hoogte om in Nederland van hoogbouw te mogen spreken. Dat is een spectaculaire toename, met gevolgen voor o.a. ruimtelijke ordening, betaalbaarheid, mobiliteit en duurzaamheid van de stad. Hoe leiden we die ‘nieuwe’ vorm van verdichting in goede banen? Maakt het onze steden krachtiger? Een interessant thema voor de komende jaren.
Resumerend kan worden gesteld dat de G5 hoogbouw omarmd, maar dat de balans van voor- en nadelen dicht bij elkaar ligt. Er kan op beperkte ruimte tot nog grotere volumes worden gekomen, voor verschillende doelgroepen in verschillende prijsklassen. Daarbij kan de verdichting een kans zijn om Openbaar Vervoer Knooppunten nog beter te benutten om het toenemend mobiliteitsprobleem het hoofd te bieden. Dat de woningprogrammering van de grote steden daarmee toeneemt tot circa 70% appartementen lijken de debatdeelnemers qua afzetbaarheid nog geen probleem te vinden. De doelgroep die kiest voor stedelijk wonen lijkt alleen maar toe te nemen. De vraag lijkt vooralsnog groter dan het aanbod. De suggestie dat de enorme toename met name wordt veroorzaakt door de ‘wall of money’, wordt niet als leidend gezien in deze nieuwe vorm van stedelijke groei. Ook beleggers zien een toenemende vraag naar middeldure huur in de steden en spelen daarop in. De G5 ziet daar een positieve bijdrage aan de betaalbaarheid van de stad. Al zitten de vijf gemeenten niet op één lijn voor welk percentage sociaal – middelduur – vrije sector in hoogbouw haalbaar is.
De ruimtelijke ordening van onze steden zal zich de komende jaren moeten gaan opmaken voor de verdere trek naar de stad. De meeste zorg gaat uit naar de connectiviteit tussen en in de steden. 
De Randstad+ (met Eindhoven) is onbereikbaar aan het worden. Als de G5 daadwerkelijk een metropool van internationale betekenis wil worden en de verdichtingsopgave van steden aan wil kunnen, moet er een mobiliteitsplan komen, op nationaal niveau. Daar is de G5 eensluidend over. Op gemeentelijk niveau zijn te weinig middelen en krachten gemobiliseerd om dit interregionale probleem beet te pakken. Dus, verdichten met hoogbouw; ja. Maar dan ook de mobiliteitsvraag aanpakken. En dat is niet alleen maar een lagere parkeernorm.
Tot slot wordt nog kort stilgestaan bij de connectie tussen duurzaamheid en hoogbouw. Volgens de debatleden kan hoogbouw zeker een bijdrage leveren aan de veranderende duurzaamheidsaspecten. Verdichten biedt kansen voor extra vergroenen in de openbare ruime van steden of in mixed-zones van gebouwen. Tevens staat hoogbouw de verdere energietransitie niet in de weg. Kortom, voldoende kansen voor hoogbouw als de bedreigingen benoemd en te beheersen zijn. De gemeente Den Haag heeft daar onlangs een goed stap in de richting gezet met haar nieuwe hoogbouwvisie ‘eyeline skyline’.
Voor de Stichting Hoogbouw is het een uitdagende discussie, die op de Expo Real voor het eerst in G5 verband is gevoerd en zeker een gevolg gaat krijgen. Een eensluidend antwoord of hoogbouw steden veerkrachtiger maakt is nog niet te geven. U hoort daar komende tijd meer over.
Debatleden
Klaas Verschuure – Wethouder gemeente Utrecht (o.a Ruimtelijke Ontwikkeling en Leidsche Rijn)
Yasin Torunoglu – Wethouder gemeente Eindhoven (o.a. Wonen en Ruimtelijke Ordening)
Henk Harms – Directeur Ontwikkeling & Realisatie gemeente Den Haag
Henk Jagersma – Stedelijk directeur gemeente Amsterdam
Jos Melchers – Directeur Gebiedsontwikkeling gemeente Rotterdam
Moderator Erik Faber – Bestuurslid Stichting Hoogbouw
Voor vragen kunt u terecht bij het secretariaat van de Stichting Hoogbouw:
Christa van Vlodrop 06-28704322 of via info@hoogbouw.nl
EXPO REAL München 2018
Op maandag 8 oktober 2018 heeft Stichting Hoogbouw tijdens de EXPO REAL München 2018 de openeningsbijeenkomst Maakt hoogbouw Nederlandse steden veerkrachtiger? georganiseerd waarbij werd ingegaan op de verdichtingsopgave van de G5 in Nederland.
Stichting Hoogbouw wil graag de harde en zachte pijplijn voor de periode 2018 – 2025 van de hoogbouwopgave, torens van 70 meter en hoger, van de G5 in beeld willen krijgen.
Onder leiding van moderator Erik Faber, Fakton, zijn in gesprek gegaan de wethouders Yasin Torunoglu, gemeente Eindhoven, en Klaas Verschuure, gemeente Utrecht, Henk Harms, directeur Ontwikkeling & Realisatie gemeente Den Haag, Jos Melchers, directeur Gebiedsontwikkeling gemeente Rotterdam en Henk Jagersma, Stedelijk directeur gemeente Amsterdam.
De thema’s die aan de orde zijn gekomen:
1. Mobiliteit;
2. Betaalbaarheid;
3. Energietransitie;
4. Woningproductie;
5. Sterke toename van binnenstedelijke appartementen aanbod.
Symposium beleven van hoogbouw
Op dinsdag 25 september 2018 heeft TNO samen met Stichting Hoogbouw, Bouwen met Staal en de Betonvereniging het symposium beleven van hoogbouw georganiseerd in de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek van de TU Delft.
Beleven in de vorm van bewegingen van het gebouw, de impact van hoogbouw op zijn omgeving en de ervaring van bewoners en gebruikers: het symposium omvatte inspirerende lezingen over hoe je de beweging van een gebouw kunt beinvloeden door in het ontwerp al rekening te houden met demping. Hoe mensen bewegingen ervaren en hoe dat in onze regelgeving is vertaald. Via aansprekende projecten, die ons een blik geven op de hoogbouw van de toekomst, werd een inkijkje gegeven in andere aspecten van beleving. En zeer uniek, de deelnemers aan het symposium kregen de gelegenheid zelf te ervaren hoe hoogbouw beweegt tijdens een storm in de SIMONA simulator van de TU Delft.
De trend in hoogbouw is steeds hoger, slanker en lichter bouwen. Dit maakt dat hoge gebouwen gevoelig zijn voor trillingen. Iedereen kan in een hoog gebouw beweging ervaren, al vanaf een matige tot krachtige wind. De gebruiker moet zich veilig en comfortabel voelen in een hoogbouwtoren, ook bij deze condities. Wat trillingen zijn, hoe mensen deze ervaren en de huidige criteria voor toelaatbare trillingen die door de wind worden veroorzaakt, werden in het symposium toegelicht. Deze criteria zijn veelal het doorslaggevende ontwerpcriterium voor de constructie van hoogbouw. De voelbaarheid van bewegingen in hoogbouw is van vele factoren afhankelijk. De stijfheid, de massa en de demping van de constructie zijn hierin cruciaal. De stijfheid en massa zijn in het ontwerp nauwkeurig te bepalen. Voor de demping wordt gebruik gemaakt van ervaringscijfers, met zeer groeve benadering, die vaak, maar niet altijd, aan de conservatieve kant zijn gekozen. Het ontbreekt aan ontwerpregels om de demping van een gebouw beter in te schatten op basis van de gebouwopbouw, zoals het aandeel van fundering, kernen, gevels, vloeren, wanden en afbouw. TNO heeft, met partners Zonneveld Ingenieurs, Ballast Nedam, Bubbledeck, ArcelorMittal, Hurks, Fugro, Bouwen met Staal, de Betonvereniging en Stichting Hoogbouw, onderzoek uitgevoerd om beter grip te krijgen op deze demping. Dit resulteert in een aantal praktische ontwerpregels die helpen de bewegingen van hoogbouw beter te voorspellen. Deze resultaten werden gepresenteerd tijdens het symposium.
De beleving van hoogbouw kent meerdere kanten, daarom zijn tijdens het symposium ook andere aspecten van beleving getoond, aan de hand van aansprekende projecten die nu in ontwikkeling zijn. Lees verder
Manhattan Center Brussels
Het Manhattan Center Brussels is een iconische wolkenkrabber, gebouwd in 1972, in Brussel. Het complex bevindt zich net buiten de binnenstad op het grondgebied van de gemeente Sint-Joost-ten-Node, langs de Bolwerklaan (Kleine ring), naast het Rogierplein. Met een hoogte van 102 meter is het Manhattan Center een van de hoogste gebouwen van Brussel.
In 2017 is gestart met de renovatie: de gevel wordt geheel vervangen en er komen twee extra verdiepingen op, daardoor komt er bijna 5.000 vierkante meter extra kantoorruimte bij. Het verouderde gebouw wordt milieuvriendelijker, op het dak komen zonnepanelen.
Ook de sokkel van de toren wordt gerenoveerd. Die sokkel of plint is een overblijfsel van de megalomane jaren 60 en 70. De Noordwijk moest een enorme kantoorwijk en een knooppunt voor internationale autosnelwegen worden. Net als de andere oude kantoorgebouwen in de Noordwijk en aan het De Brouckèreplein staat het Manhattan Center daarom op een 13 meter hoge sokkel, daar moesten de voetgangers lopen. De snelwegen kwamen er nooit, de sokkels wel.
Het multifunctionele complex biedt, na renovatie, naast kantoren, verschillende horecagelegenheden, een fitnesscentrum en een aantal winkels. Het Manhattan Center in Brussel is onderdeel van Icon Real Estate.
In 2019 staat een projectbezoek aan het Manhattan Center gepland.
Werkexcursie Sint-Petersburg
Stichting Hoogbouw heeft een werkexcursie georganiseerd aan Sint-Petersburg en Moskou.
In een kort maar krachtig tijdsbestek is op woensdag 30 mei in de namiddag een bezoek gebracht aan het Lakhta Center – een mixed-use complex gelegen 9 km buiten het historisch centrum van Sint-Petersburg.
Jochem van Uden [Commercial director building Ballast Nedam Construction] heeft ter plekke een toelichting gegeven op de 462 meter hoge toren in aanbouw. Oplevering wordt verwacht in 2018.
Op donderdag 31 mei is met de Sapsan, de Russische hogensnelheidstrein, gereisd naar Moskou. Een bliksembezoek, georganiseerd door Jochem van Uden en Edwin de Kuiper [Ballast Nedam], vond plaats aan de Neva Towers. De Neva Towers hebben een hoogte van 342 en 302 meter. Met 347.000m² bieden deze torens ruimte aan 1020 appartementen en 2000 parkeerplaatsen.
Ali Ihsan Mutlu [Commercial director Renaissance Development] gaf een toelichting gaf bij de maquette en Sinan Yurdakul [Division director Renaissance Construction] gaf een uitgebreide presentatie over de ontwikkeling en constructie van de Neva Towers. Het bezoek werd afgesloten met een rondleiding door een van de twee Neva torens.
Op vrijdag 1 juni is een bezoek gebracht aan Golden City op het Vasilievsky Eiland. Masha Pidodnia [Associate KCAP Architects&Planners] presenteerde de ontwikkeling van een kwalitatief hoogwaardige omgeving voor wonen, werken en recreeren aan het water. En route werd het complex ‘House on Chicken Legs‘ bezocht. Vervolgens werd onder begeleiding van twee bevlogen gidsen, Katya en Natasha, het gezelschap door de Hermitage geleid.
Het werkbezoek werd afgesloten met een lunch op de 41ste verdieping van de Leader Tower met schitterend uitzicht over Sint-Petersburg.